Dysk (krążek międzykręgowy) jak gąbka – budowa i funkcja

Dysk czy krążek międzykręgowy?

Dysk to potoczna nazywa krążka międzykręgowego. Jest to struktura anatomiczna znajdująca się między trzonami kręgów naszego kręgosłupa. Dorosły człowiek posiada 23 krążki międzykręgowe, co stanowi około 25% wysokości całego kręgosłupa. Niemowlęta mają o kilka dysków więcej, które z czasem ulegają kostnieniu. Wysokość krążków międzykręgowych wynosi od 4 mm (w odcinku szyjnym) do 12 mm (w odcinku lędźwiowym) i wzrasta proporcjonalnie do wielkości kręgów oraz przyrostu obciążenia kręgosłupa.

Krążki międzykręgowe swą potoczną nazwę zawdzięczają przede wszystkim tym, że przypominają kształtem dysk dyskobola – są owalne i spłaszczone. Dyskopatią zaś nazywa się chorobę krążków międzykręgowych, jedną z głównych przyczyn dolegliwości bólowych kręgosłupa.

Budowa anatomiczna dysku

Dysk nie jest jednolitą masą. Można w nim wyróżnić dwa charakterystyczne elementy budowy: jądro miażdżyste i pierścień włóknisty. Jądro miażdżyste to galaretowate wypełnienie otoczone silnymi włóknami kolagenowymi – pierścieniem włóknistym. Obie struktury pełnią bardzo ważne funkcje w organizmie. Każda z nich ma inne zadanie, wynikające ze swojej budowy. Jądro miażdżyste ma zapewnić kręgosłupowi elastyczność, prawidłową amortyzację wstrząsów oraz umożliwia przenoszenie dużych obciążeń. Natomiast pierścień włóknisty ma zapobiegać przemieszczeniom jądra miażdżystego.

Krążek międzykręgowy wraz z sąsiadującymi z nim kręgami (jeden powyżej i jeden poniżej) tworzy najmniejszą jednostkę funkcjonalną kręgosłupa, zwaną segmentem ruchowym.

„Wypadnięty” czy „wysunięty” dysk? – odwieczny problem bolącego kręgosłupa

Omawiając budowę krążka międzykręgowego warto rozwiać tą dość powszechną wśród pacjentów wątpliwość. Jak pamiętacie, dyski znajdują się między kręgami kręgosłupa. Nie są tam jedynie wsunięte, lecz silnie przytwierdzone do trzonów kręgów za pomocą chrząstki, zwanej blaszką graniczną. Warto tu podkreślić, że owa blaszka jest tak mocna, że skutecznie uniemożliwia „wypadnięcie”, czy „wysunięcie” dysku. Silny uraz lub powtarzające się przeciążenia kręgosłupa prędzej uszkodzą pierścień włóknisty niż blaszkę graniczną. „Wypadnięty/wysunięty dysk” jest więc mitem.

Biomechanika krążka międzykręgowego – czyli jak funkcjonuje dysk kiedy się ruszamy?

Krążek międzykręgowy można porównać do nadmuchanego balona. Gdy go naciśniemy –  zmieni swój kształt i przemieści się „uciekając” od siły nacisku, a kiedy odpuścimy – wróci do pierwotnego ułożenia. Właśnie tak zachowują się nasze dyski, gdy się ruszamy. Rytmiczna zmiana nacisku powoduje zmiany kształtu i położenia krążków międzykręgowych.

Dysk jak gąbka, czyli fizjologia krążka międzykręgowego w pigułce

Biomechanika dysku zbliżona jest do zachowania nadmuchanego balona. Jego fizjologia natomiast zbliżona jest do zasady działania nasączonej wodą gąbki. Głównym składnikiem jądra miażdżystego jest woda. U niemowlaków stanowi ona prawie 90% jego masy, u dorosłego człowieka – poniżej 70%. Zachodzący wraz z wiekiem proces odwodnienia (dehydratacji) dysku daje początek zmianom degeneracyjnym. Zmiany uwodnienia krążka międzykręgowego zachodzą nie tylko z wiekiem, ale również każdego dnia. Pod wpływem obciążenia nasz dysk, niczym ściskana gąbka, traci wodę. Odciążony dysk natomiast zasysa ją z powrotem. Dlatego codziennie możemy zaobserwować u siebie zjawisko „rośnięcia” rano i „zmniejszania się” wieczorem (wahania mogą sięgać nawet 3 centymetrów!). Rytmiczne pobieranie i oddawanie wody przez dysk zapewnia mu optymalne warunki, natomiast jednostajny i nierównomierny nacisk (bezruch, siedzenie w złej pozycji, nadmierne obciążenie) pozbawia go możliwości regeneracji i tym samym prowadzi do szybszego „zużycia”.

Funkcje dysku

• Amortyzacja kręgosłupa,
• Równomierne rozłożenie nacisku osiowego (pionowego),
• Umożliwia ruch kręgosłupa w każdej płaszczyźnie – zgięcie/wyprost, ruchy na boki, ruchy skośne, rotacje,
• Utrzymuje kręgi jeden na drugim (ustala ich dokładne położenie względem siebie).

Czynniki wpływające na degenerację dysku

• Wiek,
• Rodzaj wykonywanej pracy,
• Aktywność fizyczna – jej rodzaj i intensywność,
• Budowa ciała – np. skrzywienie kręgosłupa,
• Otyłość,
• Predyspozycje genetyczne,
• Palenie papierosów.

Krążki międzykręgowe, dzięki swojej budowie, doskonale radzą sobie z wieloma obciążeniami, na jakie je narażamy każdego dnia. Niestety wraz z wiekiem, a więc i stopniem „zużycia” organizmu, łatwiej ulegają uszkodzeniom. Pogarsza się sprężystość i elastyczność tkanek, co powoduje, że w pierścieniu włóknistym pojawiają się pęknięcia, przez które galaretowate jądro miażdżyste może „wypłynąć” na zewnątrz. Taki stan rzeczy nazywamy dyskopatią.

Dyskopatia

Dyskopatia to inaczej choroba zwyrodnieniowa krążków międzykręgowych. Dotyczy niemal każdego z nas – młodszych i starszych, osób aktywnych i tych mniej, nawet sportowców. Dlaczego tak się dzieje? Ponieważ zmiany zwyrodnieniowe, prędzej czy później, pojawią się u wszystkich. Nie oznacza to jednak, że wszyscy będą mieli z tego powodu dolegliwości bólowe. 

Aktywność fizyczna a problemy z dyskiem

Pewnie zwróciliście uwagę, że wśród czynników wywołujących uszkodzenia dysku, znalazła się aktywność fizyczna. Brzmi nieprawdopodobnie, tym bardziej że wszędzie słyszy się o pozytywnym wpływie ruchu na nasze zdrowie. Zwłaszcza w aspekcie profilaktyki bólu kręgosłupa. W jaki sposób można więc sobie zaszkodzić uprawiając sport? Kluczem jest rodzaj i intensywność uprawianej aktywności. Sporty jednostronne lub wymagające wielokrotnego powtarzania forsownych ruchów kręgosłupa mogą predysponować do uszkodzeń dysku. Podobny efekt może wystąpić, gdy uprawiana przez nas aktywność jest wykonywana niewłaściwie, zbyt intensywnie, często z pominięciem rozgrzewki oraz bez stopniowego przygotowania organizmu (np. wyjazd na narty raz w roku, bez wcześniejszego wdrożenia).

Jaki jest mechanizm powstawania zmian zwyrodnieniowych krążka międzykręgowego (dyskopatii)?

Schemat powstawania dyskopatii jest dość prosty i wymaga przeanalizowania opisanej wcześniej budowy anatomicznej oraz biomechaniki dysku, z uwzględnieniem czynników negatywnie wpływających na jego kondycję. Kolejność zmian jest następująca:

1. Nadmierna eksploatacja krążka międzykręgowego,
2. Odwodnienie (dehydratacja) wynikające z niewystarczającej regeneracji,
3. Utrata sprężystości i elastyczności oraz obniżenie wysokości dysku,
4. Obniżenie wytrzymałości na dalsze obciążenia,
5. Uszkodzenia pierścienia włóknistego,
6. Przemieszczenie się jądra miażdżystego na zewnątrz.

Więcej na temat dyskopatii, jej objawów i sposobie leczenia znajdziesz tutaj: https://www.crsclinic.pl/baza-wiedzy-crs-clinic/dyskopatia-leczenie/

Co robić żeby zachować dyski w dobrej formie? Najważniejsza jest profilaktyka!

Proces powstawania niekorzystnych zmian w krążkach międzykręgowych jest rozłożony w czasie. Pacjenci, którzy przychodzą do lekarza lub fizjoterapeuty z bólem pleców po nagłym dźwignięciu lub schyleniu się, w większości przypadków mieli już uszkodzenia dysków, jednak nie dawały one o sobie wcześniej znać. To, co możemy zrobić dla naszych krążków międzykręgowych, aby służyły nam długie lata, to zwrócenie uwagi na sposoby wykonywania czynności dnia codziennego oraz dostosowanie aktywności fizycznej.

Zasady profilaktyki bólu kręgosłupa

• Unikaj siedzenia w pozycji ze zgiętym kręgosłupem i założoną nogą na nogę,

• Jeśli masz pracę siedzącą, wprowadź regularne przerwy na ruch – np. za każdym razem gdy odbierasz telefon – wstań,
• Podnosząc coś z ziemi (nawet długopis), zrób przysiad zamiast pochylenia tułowia w przód,

• Bądź aktywny fizycznie – dysk „lubi” ruch, najlepiej zróżnicowany i zmienny (biegaj, pływaj, ćwicz na siłowni, spaceruj…),
• Zwróć uwagę na swoją postawę – sztampowe hasło „wyprostuj się” powinno brzmieć raczej: „urośnij” tzn. postaraj się wydłużyć swój kręgosłup jakbyś chciał dotknąć głową sufitu.

Stosując powyższe zasady zadbasz o swoje krążki międzykręgowe. Jeśli mimo ich wprowadzenia w życie dokucza Ci ból pleców, udaj się do fizjoterapeuty. Im szybciej zaczniesz dbać o dyski, tym większa szansa, że dłużej Ci posłużą.

Tekst Joanna Gawrylczyk, fizjoterapeutka, była zawodniczka kadry Polski w pięcioboju nowoczesnym