Choroby zawodowe pracowników biurowych – prawdy i mity o cieśni nadgarstka!

Zespół cieśni nadgarstka znajduje się na liście chorób zawodowych. Chociaż znane są doniesienia, że praca na komputerze nie jest przyczyną tej dysfunkcji to ciężko bagatelizować fakt, że pomocy medycznej często szukają właśnie pracownicy biurowi.

Medyczne źródła naukowe wskazują, iż w większości przypadków, przyczyną zespołu cieśni kanału nadgarstka jest nieznana, a najbardziej predysponującymi czynnikami do tego schorzenia są: płeć (kobiety), wiek (40-60lat) oraz czynniki genetyczne i antropometryczne (wielkość kanału nadgarstka). Choroby reumatyczne toczące się w organizmie również są czynnikiem predysponującym do rozwoju zespołu cieśni nadgarstka. Schorzenie to powinien wykluczyć lekarz właściwej specjalizacji.

W praktyce klinicznej obserwujemy, że zespół cieśni nadgarstka często występuje u osób wykonujących powtarzalną pracę manualną (np. praca na klawiaturze). Czynnikami dodatkowymi jest powtarzalne przenoszenie cięższych przedmiotów, monoruchy (wielokrotne powtarzanie tych samych czynności) oraz częste używanie narzędzi/ przedmiotów wytwarzających wstrząsy, drgania i wibracje.
Cieśń kanału nadgarstka może także występować wtórnie, wskutek przebytych urazów lub innych nieprawidłowości ograniczających kanał nadgarstka.

Czy cieśń nadgarstka to choroba nadgarstka?

Jest to choroba spowodowana przez ucisk nerwu pośrodkowego na poziomie nadgarstka. Ucisk spowodowany jest przez zmniejszenie przestrzeni dla nerwu pośrodkowego w kanale nadgarstka, który utworzony jest pomiędzy kośćmi, a troczkiem zginaczy nadgarstka.
Przez kanał oprócz nerwu pośrodkowego przebiega również 9 ścięgien zginaczy nadgarstka i palców. Przy dużym, mechanicznym obciążeniu tych ścięgien dochodzi do ich obrzęku co powoduje ucisk na nerw.

Zespół cieśni nadgarstka nie jest chorobą nadgarstka w rozumieniu dysfunkcji samego stawu nadgarstkowego. Jest to podrażnienie nerwu pośrodkowego występujące na wysokości nadgarstka, ale dotyczy układu nerwowego.

Czy cieśń nadgarstka jest chorobą zawodową?

Prawo jasno określa jak traktuje tę chorobę – zespół cieśni nadgarstka znajduje się w wykazie chorób zawodowych, czyli może być uznany za chorobę zawodową związaną z wykonywaną pracą. Rozpoznanie takiej choroby może nastąpić zarówno w czasie wykonywania tej pracy jak i po jej zakończeniu. W drugim wypadku warunkiem rozpatrywania sprawy jest, zgodnie z literą prawa, udokumentowane występowanie objawów choroby, czyli właściwa dokumentacja medyczna.

Zespół cieśni nadgarstka znajduje się w wykazie chorób zawodowych stanowiący załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (tekst jedn. DzU z 2022 r., poz. 1836). 

Stwierdzenia choroby zawodowej dokonuje lekarz orzecznik poprzez wydanie tzw. orzeczenia lekarskiego na odpowiednim druku. 

Pracownik z orzeczeniem choroby zawodowej ma prawo skorzystać z badań profilaktycznych. Celem badań jest stwierdzenie czy może on nadal pracować na dotychczasowym stanowisku. W uzasadnionych przypadkach pracodawca powinien zorganizować nowe stanowisko pracy. 

Obecnie praca biurowa wiąże się z wysokim prawdopodobieństwem wystąpienia przeciążenia oraz działaniem czynników szkodliwych. W wyniku oceny warunków pracy danej osoby może nastąpić zakwalifikowanie tej choroby jako choroby zawodowej. Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej dana osoba powinna dokonać zarówno w biurze pracodawcy jak i do lokalnej jednostki orzeczniczej. 

Jeszcze do niedawna występowanie cieśni nadgarstka było mocno skorelowane z wykonywaniem pracy fizycznej. Do czynników ryzyka tej choroby zaliczało się występowanie w środowisku pracy narażenia nadgarstków na przemęczenie, powtarzalne monoruchy i brak odpowiedniego odpoczynku. Najczęściej grupa ryzyka obejmowała pracowników fabryk i linii produkcyjnych gdzie rzeczywiście niektóre części ciała są wystawione na duże przeciążenia. 

W dobie rozkwitu pracy biurowej i upowszechnieniu komputerów osobistych okazało się, że to nie czynnik ciężkiej pracy fizycznej jest decydujący o wystąpieniu objawów. Dużo bardziej szkodliwa może być wysoka częstotliwość wystawienia nadgarstków na stosunkowo nie obciążającą pracę. Suma, praktycznie nieodczuwalnych, mikrourazów prowadzi do rozwinięcia choroby. 

Szacuje się, że na tę chorobę zawodową w Polsce cierpi około 2% społeczeństwa.

Jakie są obowiązki pracodawcy?

Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie odpowiednich warunków BHP w czasie wykonywania obowiązków służbowych w tzw. środowisku pracy. W odniesieniu do pracowników biurowych w głównej mierze dotyczy to tzw. ergonomii pracy biurowej.

Ergonomia pracy to dość szerokie pojęcie związane z ochroną przed działaniem czynników szkodliwych w środowisku pracy. W przypadku zespołu cieśni nadgarstka jako choroby zawodowej odnosi się głównie do odpowiedniego wyposażenia stanowiska pracy, umiejętności korzystania z tego wyposażenia oraz umiejętności odpoczynku i regeneracji. 

Wystąpienie zespołu cieśni nadgarstka jako choroby zawodowej może być zatem związane nie tyle z rodzajem wykonywanej pracy, ale ze sposobem wykonywania pracy. 

Odpowiednie wyposażenie stanowiska pracy pracodawcy powinni traktować kompleksowo – dopiero wtedy można oczekiwać, że pozytywnie wpłynie to na zdrowie pracownika. Standardowo powinno ono zabezpieczać następujące obszary:

• regulowany na wysokość fotel z podłokietnikami

Regulowany na wysokość fotel, który mamy możliwość dostosowania do wysokości danej osoby to absolutna podstawa ergonomii. Od złego siedziska rozpoczyna się bowiem większość zaburzeń i dysfunkcji ortopedycznych nie tylko kręgosłupa, ale również całego ciała. 

• biurko 

Idealnym jest biurko z regulacją wysokości. Istnieje wtedy możliwość nie tylko dostosowania wysokości blatu do wysokości danej osoby, ale również pracy w pozycji stojącej. Pozycja stojąca odciąża plecy, ale również powoduje lepszą pozycję barków co ma niebagatelne znaczenie dla zmniejszenia przeciążenia pracą kończyn górnych. Dodatkową przydatną funkcją jest możliwość pochylenia blatu co może jeszcze mocniej wpływać pozytywnie na sylwetkę ciała w czasie pracy. Należy zaznaczyć, że blat biurka powinien mieć także funkcjonalną szerokość – daje to możliwość oparcia przedramion w czasie pracy oraz optymalnego ustawienia monitora w stosunku do wzroku. (podkładki pod nadgarstki

• ergonomiczna myszka komputerowa

obecnie dostępne są nowego typu myszki komputerowe. Charakteryzują się bardziej fizjologicznym, naturalnym ułożeniem nadgarstka co wpływa na większe rozluźnienie mięśni przedramienia i mniejsze przeciążenia ścięgien otaczających nadgarstek

• możliwość ustawienia monitora na wysokości wzrok

To jedna z kluczowych rzeczy w ergonomii pracy. Monitor, który jest ustawiony za blisko i w dole wymusza pochylenie szyi i wysunięcie głowy ku przodowi. Taki ruch głowu prowokuje odpowiedź całego ciała – obserwujemy wysunięcie do przodu barków i zgarbienie się całej sylwetki. Wysunięcie barków powoduje, w perspektywie dłuższego czasu, skrócenie mięśni klatki piersiowej i samych barków. Następuje ograniczenie ich ruchomości, a w konsekwencji przeciążenie łokci i nadgarstków. 

• możliwość siedzenia na wprost monitora.

Praca ze skręcona szyją lub zrotowanym tułowiem bardzo niekorzystnie wpływa na ciało. Powoduje przeciążenia kręgosłupa, ale również predysponuje do większego wykorzystywania jednej kończyny górnej. W konsekwencji może być jednym z czynników wywołujących np. cieśń nadgarstka.

Jakie są najczęstsze objawy cieśni nadgarstka?

Uciśnięty i napięty nerw pośrodkowy może powodować mrowienie/ drętwienie dłoniowej (wewnętrznej) strony ręki i palców a także może być przyczyną osłabienia chwytu ( wypadania przedmiotów z rąk). Na początku objawy występują tylko w nocy, następnie również w dzień, towarzyszy im obrzęk i grubienie okolicy nadgarstka po wewnętrznej stronie. W zaawansowanym stadium objawy mogą być stałe i trwać nawet latami. Czasami objawy są relatywnie niewielkie co jest powodem ich długotrwałego ignorowania przez Pacjenta.

Jak stwierdzić występowanie zespołu cieśni nadgarstka? 

Zespół cieśni nadgarstka to choroba objawiająca się dość charakterystycznymi objawami. Objawy choroby to przede wszystkim zaburzenie czucia w obszarze palców, ból w okolicy nadgarstka i ból nocny. Choroba ta jest postępująca – w wyniku braku leczenia objawy zdarzają się coraz częściej i są coraz bardziej nasilone. W fazie przewlekłej, w wyniku choroby, może dojść do trwałego uszkodzenia nerwu pośrodkowego, zaników mięśniowych i upośledzenia funkcji dłoni. 

Choroba powinna być zdiagnozowana przez specjalistę ortopedii. Lekarz przeprowadza wywiad i badanie kliniczne. Schorzenie wymaga przeprowadzenia badań dodatkowych. Obecnie, w nowoczesnym standarcie, jest to badanie ultrasonograficzne (USG). Do niedawna popularnym badaniem było badanie elektromiograficzne (EMG). Obecnie przeprowadza się je raczej u Pacjentów kwalifikowanych do zabiegu operacyjnego. W uzasadnionych wypadkach lekarz może zlecić wykonanie badania rezonansem magnetycznym (RM).

Co robić w przypadku występowania objawów cieśni nadgarstka?

Należy wybrać się do ortopedy, który wykona badanie kliniczne i postawi diagnozę. W diagnostyce wykorzystuje się badanie ultrasonograficzne (USG), a w uzasadnionych przypadkach również badanie EMG.

Jeżeli diagnoza potwierdzi chorobę zawodową jaką może być cieśń nadgarstka, w zależności od stopnia zaawansowania, istnieją 3 drogi postępowania:

– leczenie rehabilitacyjne

Zwykle polega na noszeniu odpowiedniej ortezy stabilizującej nadgarstek w pozycji neutralnej oraz fizjoterapii. Zadaniem fizjoterapii jest zwiększenie światła kanału poprzez mobilizacje kości nadgarstka, rozluźnianie tkanek miękkich oraz usprawnianie poruszania się nerwu w obrębie kanału. Doświadczony fizjoterapeuta sprawdzi również „kondycję” kręgosłupa szyjnego skąd „wychodzi” nerw pośrodkowy oraz zbada syndrom górnego otworu klatki piersiowej.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej o rehabilitacji cieśni nadgarstka kliknij tutaj: Rehabilitacja zespołu cieśni nadgarstka.

– leczenie nieoperacyjne – hydrodekompresja nerwu pośrodkowego

W przypadku braku powodzenia fizjoterapii można zastosować zabieg hydrodekomresji. Jest to zabieg mini-inwazyjny polegający na wykonaniu iniekcji w obrębie nadgarstka pod kontrolą USG. W przestrzeń nadgarstka aplikowana jest mieszanka leków, która powoduje zmniejszenie obrzęku i zwiększenie przestrzeni dla uciśniętego nerwu. Zabieg jest bezbolesny (ukłucie igły), a poprawa funkcji nadgarstka i zmniejszenie dolegliwości jest często zauważalne bezpośrednio po nim. Dodatkową zaletą jest możliwość powrotu do pracy na drugi dzień po zabiegu. 

Jeśli chcesz wiedzieć więcej o hydrodekompresji kliknij tutaj: Hydrodekompresja – nieoperacyjne leczenie cieśni nadgarstka. 

• leczenie operacyjne

Od czasu wprowadzenia zabiegu hydrodekompresji wskazania do leczenia operacyjnego są mocno ograniczone – u dużej liczby Pacjentów można uzyskać radykalną poprawę bez operacji. 

Operacja jest brana pod uwagę u osób, u których mamy do czynienia z dużym uciskiem nerwu trwającym od dłuższego czasu. Objawem klinicznym takiego nacisku jest zanik mięśni kłębu kciuka.

Często powtarzające się pytania

Na forach internetowych Pacjenci często podejmują tematy odnośnie zespołu cieśni nadgarstka w kontekście przyznania grupy inwalidzkiej czy wysokości odszkodowania typu: “zespół cieśni nadgarstka choroba zawodową odszkodowanie ile” bądź “zespół cieśni nadgarstka grupa inwalidzka”. 

Należy zaznaczyć, że sprawy te są zawsze traktowane indywidualnie zarówno przez lekarza orzecznika, komisję lekarską jak i przez firmy ubezpieczeniowe po ocenie objawów, czasu ich występowania i warunków pracy na danym stanowisku.